УЛС БАЙХЫН ҮНДЭС

"УЛС БАЙХЫН ҮНДЭС" хэмээх өгүүлэмжийг яаралтай тавихыг эцэг тань хүслээ. Гэвч олон хуудас тул таслан тавив. Ёсоор болгосон Аянгат.

УЛС БАЙХЫН ҮНДЭС

Улс байна хэмээх нь таван нөхцөл бүрдсэний тэмдэг юм. 

§ Эхнийх нь УЛ ЭС хэмээх хөвүүн бөгөөд үүнийг бид ЦУСАН ТУСГААР ТОГТНОЛ гэж нэрийддэг.

§ Удаах нь УЛ СУУРЬ хэмээх нутаг бөгөөд үүнийг ХИЛ ХЯЗГААРЫН ТУСГААР ТОГТНОЛ гэнэ.

§ Гутгаарт УЛ СОЁЛ. Энэ нь орон зай цаг хугацаанаас болж буй зонхилгоо үйлдэл юм. Үүнийг АХУЙН ТУСГААР ТОГТНОЛ гэнэ.

§ Дөрөвдүгээрт энэ зонхилгоо үйлдэлээс хөгжсөн ТАРХИНЫ СЭХЭЭРЭЛ. Энэ бол ТАРХИН ТУСГААР ТОГТНОЛ болно.

§ Тавдах нь бие биедээ сөргөлдөөнгүй амьдрахыг нөхцөлдүүлэгч ЖАЯГ, ЗАСАГ, ГЭРЭЭ гурав юм. Үүнийг ИХ ЗАСАГИЙН ТУСГААР ТОГТНОЛ хэмээнэ. 

Энэ таван тусгаар тогтнол нь УЛС буюу УЛ ЭСийг бүтээнэ. Тэгвэл Монгол улс нь бусад улсаас ялгарах Монгол гэж өмөөрөх зүрх юу болохыг өгүүлюү.

Нэг. Цусан тусгаар тогтнол.

Монгол цус хэмээх нь бие өлчир, тархины торлог элбэгтэй, нүдэн хараа хурц, шанаа өндөр, хамрын голч нь нам, магнай уужуу, бараан долгионт үстэй, шар хулдуу царайтай, тавхай жижиг, хуруу уртавтар сарвуу гартай, булчингийн эс шигүү, хэнхэрцэг цээж уужуу, богино тахимаараа майга, өдий УЛ ЭСТ хүмүүсийг МОНГОЛ гэж нэрийднэ. Бидний ул эс ийм болой.

Энэ дүр төрх бүрэлдэхдээ хүмүүн босоо голчоор өндийх тэр мөчөөс Алтай, Хангай, Жодоотны цаг агаарын тахал зовлон нь нийХэмийн хөгжил, Нэүрэт төрд нөлөөлөн байж бүрэлдүүлсэн дүр төрх юм. Тэгэхээр бид энэ л нутагт төрж өссөн.

Хоёр. Хилийн тусгаар тусгаар тогтнол

Алтай, Хангай, Жодоотны эрс тэс уур амьсгалт эл нутаг нь бидний хүмүүн дүр төрхөнд нөлөөлсөн, уугуул нутгийн хувьд бидний өмч болно. Өмч гэдэг нь өмөөрөн хамгаалж, өвлүүлэн үлдээх гэх утгат үг болно. Өмч нь өнөө цаг шиг зарж зарцуулан, золигт гаргаж залилж худалдах гэх утгат үг биш юм. Анхаартухай.

Эл нутгийн онцлог нь эмзэг хөрсөн давхрагатай, сийрэг бодгалийн нутагшилтай, талхлалтанд амар өртөж харин сэргэхдээ удаа, талхлалт нь шимт мандалт дэлхийд бүрнээ тарж хохироох хүчтэй ийм нутаг болой. Нар, сартын зэрэгцсэн орон тул халуун хүйтний харшилтайгаар халдвар турхаг газар авахаас сэрэмжилтүхэй. 

Гэвч энэ цаг уурын онцлог нь олон зүйлийн бодгалийн амьдрах орон зайг хязгаарладаг. Ийм тул цөөн бодгаль нарын торлог амьдралын хэвшилтэй. Нэг нь үгүй болвол торлог задарч бүх бодгаль хөнөөгдөх аюултай. Иймээс Мангдай (хүн) багшран амьдрахад тохиромжгүй нутагт орно.

Үүнтэй уялдаж бидний бодьгалын УлЭсэд үржүүлэгч охидоос илүүтэй хамгаалагч хүү төрөх магадлал өндөртэй. Гэвч өнөө цагт хоол хүнсний учгаас хамааран охид илүү төрдөг болсон. Монгол нутагт ургадаггүй жимс амттан энд нөлөөлж буй. Учиг нь охин их төрдөг хүнсийг идэж охин их төрүүлж буй.

Гурав. Ахуйн тусгаар тогтнол

Ийм бэрхтэй нутагт эзэн болсон бид хатуу болоод хэврэгт захирагдан нүүдэлчин болсон улбаатай. Үүнд хамаатуулж бидний соёл: 

Талын хавсаргыг давж дуугарах "Уртын дуу" 

Ан амьтантай харилцах нарийн "Заншил" 

Багахан зүйлээр ихийг бүтээх "Ур дүй" 

Хязгаарлагдмал нөөцөөс хамааралт Олон үйлдэлт "Хэрэглээ" 

Энэ хэрэглээг урт наслах ёстой гэх "Ухаан" 

Цаашлаад хог хаягдалгүй байж бүрэн хэрэглэх "Зуршил" 

Байгаа зүйлээрээ бүхнээ болгох "Тархины хөгжил" 

Богино үгсээр олныг илтгэх "Үг ярианы онцлог" 

Сэтгэлгээнд тулгуурлаж бүтсэн "Харилцаа, тоглоом" 

Амар хялбар "орон гэр" 

Манай сийрэг хүн амтай тохирсон "Засаг ухаан"

Эрс тэрс уур амьсгалаас болж эд хадгалах боломжгүйг тооцсон, оюуны өвийг үлдээхийн тулд хэрэглэх болсон ам улбаалан дамжих "Цээжлэх ухаан" Эд бултаараа Монгол соёл юм.

Соёлын тухай ярьвал нэг жишээ авъя:

Морин хуур бол хөгжим мөн. Үүнийг Хятад хүн тоглож чадах уу? Япон хүн тоглож чадах уу? Бүрэн чадна, бүрэн боломжтой. Гэвч үүнийг ингүүлэхгүйн тулд хамгаалах учиг нь юу вэ? Япон хүн, Хятад хүн морин хуураар Япон, Хятад аялгууг эгшиглүүлэх учраас тэр cэтгэлгээний онцлог ондоо юм. Морин хуураар Монгол хүн морины янцгаахыг гаргана, жороог, давхиаг илэрхийлэхийг хичээнэ. Тэгвэл Хятад хүн морин хуураар буудайн шагшираа, цохны хиржигнээнийг дуугаргана. Энэ нь Хятад хүнд тааламжтай Монгол хүнд нийцэхгүй байх учиг нь Алтайн, Хангай, Жодоотны нутагт тариа шагширч, цох хиржигнэдэггүй. Япон хүн морин хуураар цагаан буудайн талбай нам гүм борооны дусал, далайн давалгаа давстай агаарыг илэрхийлдэг. Давстай агаар нь зөөлөн бөгөөд илэх мэт мэдрэгддэг. Монгол агаар нь хуурай ширүүн алгадах мэт мэдрэгддэг онцлогтой.

Энэхүү өөрийн мэдрэмжийг илэрхийлсэн Япон хүн Япон түмэндээ бишрэгдэнэ. Харин Монгол хүн тэр эгшигийг сонсвол морин хуур маань уйлах мэт сонсогдоно. Учиг нь хэтэрхий удаан хэмнэлтэй. Тэд уйлагнаж дуулдаг бид ульж дуулдаг. Учиг нь хатуу агаарт уйлагнаад байвал роолой бачуураад ульж дуулахаас аргагүй. Монголд их ярих тусам яригч хүний хоолой өвддөг. Хатуу агаарт ярих, дуулах хоолой амар хатдаг. Үүнтэй холбоотойгоор Монголчууд бид олон эгшигт бус олон гийгүүлэгчтэй хэлтэй. Долоон эгшиг, хорин долоон гийгүүлэгч байгаан учиг тэр. Үндэс саармаг арван гурван эгшигтэй. Саармаг эгшигийн учиг бол харьт хэлтнүүд манай Монголд нөлөөлсний мөр юм.

Тухайлбал: Узуур нь Манжаас болоод язгуур гэх болсон. Хумбан малгай нь Түргээс болоод “Юүдэн малгай” болсон. Элээ нь талын шүүрэгч шувуу. Түүний нэг төрөл “Илээ” шувуу нь хадны шүүрэгч шувуу утгатай боловч түүнийг Ёл шувуу болгосон нь Түргээс болсон гэх мэт. Ингэж авиа ондоошихоос авахуулаад үг эзэгнэх хүртэл нөлөөлсөн харийн үгс бий. Үг эзэгнэх нь Орос, Англи, Түвд, Хятад, Тангуд үгс гээд олон буй. Гэвч нэг том онцлог буй. Эдгээр харь үгнүүд язгуур үгнээс үргэлж хатуурч бахалгын орон зайд хэлэгддэг. Ингэж Алтай, Хангай, Жодоотны хатуу агаарт дасдаг.

Өмсөх хувцсан дээр жишээ авъя. Дээлийн онцлог: Алгадах мэт хүчтэй салхилах салхи нь задгай энгэрт цамцанд хормойлон орж өгссөөр захаар гарч уушигт цээжийг хатгаалах аюултай. Ялангуяа хавар намрын сэрүүн улиралд үүнээс болж ханиад томуу тусна. Ийм учир бид хуягийг заавал давхар зузаан энгэртэй, хормойгоос хүйтэн салхи өгсөхөөс сэрэмжилж бүсэлхийгээр бүслэнэ. Учиг нь Алтай, Хангай, Жодоотны салхи бүсэлхийнээс доош хүчтэй бөгөөд хүйтэн салхилдаг. Хуй угалз мэт эргүүлэг байдаг тул хүн, мод таарвал түүнийг ороон өгсдөг онцлогтой. Иймээс Монгол хүн доороосоо даарахыг цээрлэдэг. 

Зуны цагт жин буух гэх үзэгдэл байх тул газар огцом хүйтэрдэг. Хөл бас доод үеэр нимгэн байвал амархан өвднө. Монгол хүүхнүүд савны хий гэх доороос даарсан өвчнөөс зүс алдаж нуруу шархирч, хэвлий базалж, шээс суларч сарын хир өвдөлттэй ирж, тамир буурч даралт ихсэх болоод багасах өвчинд нэрвэгддэг. Монголчууд тосон хоол зонхилон хүртэх тул биеийн илч хадгалах давуу талтай боловч халуун, хүйтний харшилт цаг агаараас болж цусны бөглөрөл гэх өвчинд амар нэрвэгддэг. Ялангуяа бэлхүүс хэвлий доороос даарвал элэгний хатуурал гэх өвчинд нэрвэгдэнэ. 

Яагаад Монгол хүн Монгол нутагт Монголоороо байх ёстой юм? Яагаад Япон хүн Монголд нутагшихгүй, яагаад Америк хүн Монголд нутагшихгүй нь уул ус, узуур эс нь өөр болохоос тэр юм. Тиймээс Монголд амьдарюу хэмээвээс Монгол ахуйгаар сэтгэж Монгол заншлаа дагаж Монгол хувцсаа өмсөх хэрэгцээ байна.

Дээрээс нь Монгол хүн дээл хэрэглэхийн учиг нь: гэнэтийн учигт хурдан өмсдөг, хээр хөдөөд төөрлөө гэхэд хучих гэх зэрэг хэрэгцээнээс хөдөөний дүр төрх энэ оршино. Гэвч энэ дээл нь бороотой Япон, манантай Англид ер зохихгүй. Элсэн шуурга тавьж байдаг нутагт ер зохихгүй. Учиг нь дээлийг дулаан байхыг бодож хийдэг тул чийгэнд амар нэвчдэг тул чийгт оронд жиндүүлэх аюултай. 

Ахуйн хэрэгцээнээс болоод ханцуй уужуу байдаг тул ил задгай нүхүүдээр элс шороот нутагт элс шигэх аюултай. Монгол бол нартай газар. Тиймээс нарны саравчлагат тэргүүн нь үндсэн тэргүүн болно. Хааяа байгаль ээж аашаа хувиргаж салхиар ташуурддаг тул чихэвч заавал байдаг. Бороо орвол ус чийг авахуулахгүйн тулд ардаа шуудуутай залаатай байдаг. Хомбон буюу юүдэн малгай бороо ороход нүүр лүү ус оруулахгүйгээр, хойшоогоо хүзүү рүү урсаж захаар ус оруулахгүй, нуруу дагуулан гадуур нь ус гоожуулна. Нар гарвал урд саравчаа буулгана, хавсарга тавибал хоёр чихийг буулгана, бороо орвол араа буулгаж залаагаа унжуулна. Ингэснээр нуруугаа дагуулж урсгана гэх мэтчилэн Монгол аж ахуйд шалгарсан байна.

Дөрөв. Тархин Тусгаар Тогтнол

Дөрөвдэх нь Тархин тусгаар тогтнол. Сэтгэлгээний онцлог. Хүн бүр тэр тусмаа амьтан бүр тархитай. Амь бүр тархитай. Тэр тархинуудаас Монгол тархи юугаараа ялгаатай вэ?

- Монгол хүн хатуу ширүүн цаг агаар бэрх амьдралын улбаанаас тэвчээртэй тархитай болсон.

- Удаахдаа байгалийн хатуугаас таньсан мөнх бусыг хүлээн зөвшөөрөх сэтгэлийн хатуужилтай. 

- Гуравдугаар онцлог нь нарийн холбоотой орших байгаль дэлхийгээс сурсан уялдаа холбоотойгоор сэтгэдэг.

Цохьвол өвдөнө гэсэн сэтгэлгээтэй. Өвдөж байна гэдэг нь хохирсон гэдгийг мэддэг. Хохироосон юм чинь хохироосноо төлөх ёстой гэсэн араа харсан сэтгэхүйтэй. Үүнийгээ өөртөө гарамгай ашиглаж чаддаг. Тиймээс Монгол хүн амиа хичээдэг. Бусад хүний төлөө үхнэ гэж байхгүй ч өөрийн амин хайртай зүйлдээ амиа хайрладаггүй. Энэ амин хайртай зүйл нь хоёр зүйл бий. Нэгт өөрийн амь, Хоёрт өөрийн аминаас тасарсан нэгэн. Өөрөөр хэлбэл үхэл хоолой дээр чинь ирвэл хөдлөж чадна, үр болоод удамд чинь аюул ирвэл хөдлөнө. Бусад зүйлд хөдөлдөггүй.

Өөрийнхөө болоод үрийнхээ амийг маш их нандигнадаг. Амь бүхэн амиа хичээгээд хохирсон болгоноо төлүүлэн авч дийлвэл Төрд засагч байх хэрэг байхгүй. Чи хохирлоо, чамайг хохироосон хүн хохирлоо төлвөл тэнд зохицуулагч хэрэг байдаггүй. Энэ л сэтгэхүй нь цөөн Монголчуудыг өнөө хүртэл амьдруулсаар байна. Гэвч амин хувиа хичээх үзэл нь буруудах, хэтийдэх цагт тархи өөрөө өөрийгөө хянагч засагч болж бууж ирээд ниргэдэг. Энэ уялдааг байгаль дэлхийд амин сүнсээ сүлж МонТоБэМун бодис буюу хөх толбоор гаргаж авсан бөө үрсийг бидэнд хяналт болгож өвлүүлэн үлдээсэн.

Чи бөө болох болсон нь угтай гэж хэлүүлсэн нь, угаа ав гэж зэмлүүлсэн нь: Чи маш амин хувиа хичээсэн хүн болж төлөвшин тэр тархины дохио нь Тэнгэрт хүргэсэн гэсэн үг. БууЭрЭлүүд (Онгод, Буурлууд) бууж эхлээд чиний буруутсан тархийг засаад дараа нь чиний эргэн тойрон дахь буруу заяаг засдаг. Энэ бол Тэнгэр заяа, Тэнгэрийн хяналт. Тэгэхээр дохиогоо ажиллуулсан нь та нарын буруу. Хайр найргүйгээр шахаж, хохироож, тэмцэх гэсэн чиний гаргаж болох муу үйлдлээс урьтах гэсэн шалтгаанаар БууЭрЭлүүд бууж тархийг чинь засах гээд байнам. Маш их тэсвэртэй, дасан зохицох, амиа хичээх чадвартайгаараа Монгол хүний тархи нь бусдаас онцлогтой.

Монгол хүн хувьсамтгай. Энэ нь амиа хичээсэн зантай холбоотой. Би мундагаа гэх нь дасан зохицох чадамж өндөртэйгээс улбаатай. Энэ онцлогоос шалтгаалж Монголчууд үргэлж хүнээр хийлгэх гээд байдаг. Монгол хүнийг хичнээн тамалсан ч, зодсон ч тэсч үлдэх чадвартай. Гол нь мөд тасардаггүй буюу долоон голтой гэх үгийг сана. Өөрөөр хэлбэл эрүү шүүлт, амьдралын дарамтанд тэсвэртэй учиг тэр бүр амиа хорлох гээд байх нь үгүй. Ер нь бол тэмцээд байх тэмцэгч чадамжтайг хэлдэг. Хэрвээ Монгол хүн зовж байхад ямар нэг түүнээс гарах гох дэгээг ажвал уран ашигладаг. Мөн боломж гарч ирэхгүй байхад тэсвэрлэн хүлээж чаддаг. Энэ гурван чадамжаа ашиглаж чадахгүй бол Тэр Монгол хүнээ байж байгаан шинж. Бөө гэгээн тархи нь та нар буруу замаар будаа тээгээд бүр гаараад ирэхэд хяналтын тархи болж ирдэг.

Би болбоос Монгол хүнийг тагтаатай адил гэж боддог. Жижиг шувуудыг бодвол тагтаа хамгийн тэсвэртэй нь. Маш залхуу, тиймэрхүү бүдүүн хамхай шувуу. Хүч гээч нь өөрөө юу юм бэ? Чиний чадаж байгаа юмыг хэн нэгэн чамаас илүү чадаж байгаа хүн нь хүчтэй байдаг. Хүчинд туршлага хэрэггүй. Туршлага байвал яг чамтай адил хийнэ. Үйлдэл давтах учраас. Учиг нь хүч гэдэг нь чиний хийж байгааг чамаас ондоо төгс хийж чадахыг хэлнэ. 

Нэг хүн хүчтэй байдаггүй. Нэг хүнийг хүчтэй байна гэх хэм хэмжигдэхүүн байдаггүй. Учиг нь хоёр хүн өрсөлдөж байж ялсан нь хүчтэй гэж хэлэгддэг. Ганцаараа юм өргөж байхад хүч биш булчингаа дадалж байгаа дасгал юм. Харин өрөөл нэгэнд харуулаад магтагдан миалагдана гэдэг нь өөрөө хүч.

Хамгийн дээд хүч нь улсыг ичээхээр илэрнэ. Жишээ нь: Японд бөх барилдахад хамгийн том бөхийг давна гэдэг хамгийн их хүч юм. Гэхдээ Монгол аргаар биш Япон дүрмээр нь өөрсдийнх нь үйлдлийг төгс хийж давж чадахдаа хүч оршино. 

Хамгийн том ялагдал гэдэг нь өөрийгөө өмөөрөөд нэг ч үг хэлж чадахгүй, тэр тусмаа улсаа өмөөрөөд нэг ч үг хэлж чадахгүй мэдлэг дутахад юм. Ядахдаа нэг удаа нэг үгээр өөрийгөө, Монголоо, эцэг эхээ, эх нутгаа өмөөрч чадахгүй байна гэдэг бол гутамшигт ялагдал болно. Өөрийг чинь, Монголыг чинь гутаахад тэвчиж сонсоно гэдэг нь хамгийн их гутамшигт ялагдал юм. Тэрний оронд ялгадас цуглуулсан хонхор далайд сэлсэн нь дээр. Бохирын шуудуу, ялгадаст далайд сэлэх тэнэгийг чинь гайхсан ч тэр өөрөө чадахгүйдээ ядахнаа чиний эр зоригийг бахархана.

Хамгийн их бахархлыг мэдрэе гэвэл бусдаар хүлээн зөвшөөрүүлэх. Ялсаныг чинь бусад илэрхийлэх, "Чи ялжээ" гэж бусад чамд хэлэх тэр агшинд хамаг их бахархал хүчийг амтлана. Бусад нь чамтай өрсөлдөх санаагүй бол чи үнэхээр хүчтэй болжээ. Учиг нь чи тэдний тархинд боломжгүй зүйлийг сийлж чадсан. Дараагийн ялагдал иртэл чи дархлагдана. Гэхдээ цаг хугацаа орон зайд чи ялагдах нь гарцаагүй. Энэ бол тархи юм.

Тав. ЗАСГИЙН ТУСГААР ТОГТНОЛ.

Хил хязгаар, уул усаараа хэм хэмжээтэй

Соёл үйлдэгдэж болох орон зайгаар хэм хэмжээтэй

Үг баялгаар хэм хэмжээтэй

Гэвч тархи хэм хэмжээг тогтооход бэрх. Иймээс ЗАСАГ гэгчээр түүнд албадан хэмжихийг тогтоон өгдөг. Энэ бол засгийн тусгаар тогтнол. Зөвшөөрөх үйлдэлд хэм хэмжээ үгүй, чи сэтгэж байвал үйлдэнэ. Харин хохироож болохгүй орон зайг “засаг” тодорхойлж байдаг юм. Тархинд хязгаар тогтоож өгөх гурван арга буй.

1. Хориглох
2. Үлгэрлэх
3. Засах гурван арга юм.

Заавал есөн удаа уншаарай.

эх сурвалж: https://www.facebook.com/groups/Chingis/

Share

Posted in: Аянга удган,Билиг сургаал,Бөө,Гэрлийн Өргөө,Монгол Түүх,Монгол ухаан,Монгол Хоол,Монгол хувцас